محمد حسین برازجانیبرازجانی، شیخ محمدحسین، روحانی مبارز (۱۲۴۹ـ۱۳۱۹ ش) و متحد رئیس علی دلواری تنگستانی در نبرد با انگلیسها است. ۱ - مهاجرت عده‌ای از روحانیون شیعه بحریناز ۱۲۱۶ تعدادی از روحانیون شیعه بحرین، به ایران مهاجرت کردند و در مناطق جنوب ایران ساکن شدند. شیخ محمد حسین که در برازجان به دنیا آمده بود، فرزند نجف علی، و از اعقاب شیخ یوسف، از روحانیان مهاجر و از مشایخ قریه ماحوز بحرین بود. [۱]
محمد حسن نبوی، «نقش روحانیون در قیام ضد استعماری مردم جنوب ایران» در مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت هشتادمین سال شهادت رئیس علی دلواری، ج۱، ص۲۵۶-۲۵۷، بوشهر ۱۳۷۳ ش.
۲ - تحصیلات اوبرازجانی در نجف تحصیل کرد. میزان تحصیلات او جز به تقریب و گمان معلوم نیست. [۲]
محمد حسن نبوی، «نقش روحانیون در قیام ضد استعماری مردم جنوب ایران» در مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت هشتادمین سال شهادت رئیس علی دلواری، ج۱، ص۲۵۸، بوشهر ۱۳۷۳ ش.
او پس از علم آموزی به برازجان بازگشت و به وظایف شرعی پرداخت. [۳]
محمد حسن نبوی، «نقش روحانیون در قیام ضد استعماری مردم جنوب ایران» در مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت هشتادمین سال شهادت رئیس علی دلواری، ج۱، ص۲۵۸، بوشهر ۱۳۷۳ ش.
وی به سبب مقام روحانیش، میان مردم دشتی و دشتستان و برازجان، محترم بود. [۴]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج۱، ص۱۴، پانویس، تهران ۱۳۱۲ ش.
۳ - اشغال بوشهر توسط انگلیسبا شروع جنگ جهانی اول و درگیریهای منطقه جنوب، اهمیت این روحانی و نقش او در مبارزه با انگلیسها در منطقه آشکارتر شد. تحریک عشایر جنوب برضد انگلیسها که واسموس، جاسوس آلمانی، عامل آن بود، [۵]
جیمز فردریک مابرلی، عملیات در ایران: جنگ اول ۱۹۱۴ـ۱۹۱۸، ج۱، ص۱۰۹، ترجمه کاوه بیات، تهران ۱۳۶۹ ش.
[۶]
کاوه بیات، ویرایشگر، ج۱، ص۱۳۵، ایران و جنگ جهانی اوّل، تهرانی ۱۳۶۹ ش.
حمایت والی فارس از واسموس [۷]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج۱، ص۳۶ـ۴۲، تهران ۱۳۱۲ ش.
و قطع خطوط تلگراف جاسک و چاه بهار [۸]
جیمز فردریک مابرلی، عملیات در ایران: جنگ اول ۱۹۱۴ـ۱۹۱۸، ج۱، ص۱۰۱، ترجمه کاوه بیات، تهران ۱۳۶۹ ش.
و نیز طرفداری افسران ژاندارمری از آلمانها، انگلیس را به اعتراض به دولت ایران واداشت [۹]
فلوریدا سفیری، پلیس جنوب ایران: اس پی آر، ج۱، ص۴۸، ترجمه منصوره اتحادیه (نظام مافی) و منصور جعفری فشارکی (رفیعی)، تهران ۱۳۶۴ ش.
و سرانجام در فرصتی مناسب، در مرداد ۱۲۹۴/اوت ۱۹۱۵، قوای انگلیس بوشهر را اشغال کرد. [۱۰]
فلوریدا سفیری، پلیس جنوب ایران: اس پی آر، ج۱، ص۵۳، ترجمه منصوره اتحادیه (نظام مافی) و منصور جعفری فشارکی (رفیعی)، تهران ۱۳۶۴ ش.
۴ - برازجانی و رهبری رئیس علی دلواریپس از اشغال بوشهر، احساسات ضد انگلیسی مردم شدت بیشتری یافت و عشایر جنوب به رهبری رئیس علی دلواری به نبردهای تعرضی با نیروهای انگلیس پرداختند. [۱۱]
فلوریدا سفیری، پلیس جنوب ایران: اس پی آر، ج۱، ص۵۳ ـ۵۴، ترجمه منصوره اتحادیه (نظام مافی) و منصور جعفری فشارکی (رفیعی)، تهران ۱۳۶۴ ش.
در همین زمان، آیت الله محمد تقی شیرازی در نجف برضد متفقین اعلام جهاد کرد [۱۲]
احمد علی سپهر، ایران در جنگ بزرگ: ۱۹۱۸-۱۹۱۴، ج۱، ص۷۰، تهران ۱۳۳۶ ش.
و برازجانی بر همین اساس، به یاری رئیس علی دلواری شتافت. دامنه این قیام تا شیراز گسترش یافت و برازجان به دلیل موقعیت خاص سوق الجیشی ـ یعنی قرار گرفتن میان شیراز و بوشهر ـ مرکز تجمع آزادی‌خواهان [۱۳]
علیمراد فراشبندی، جنوب ایران در مبارزات ضد استعماری، ج۱، ص۱۰۱، تهران ۱۳۶۵ ش.
و مأمن نیروهای درگیر در جنگ جنوب شد. [۱۴]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج۱، ص۴۶، پانویس، تهران ۱۳۱۲ ش.
علی کازرونی، غضنفر السلطنه (ضابط برازجان)، اخگر (دکتر ژاندارمری)،. . . و برازجانی برای کمک به نبرد جنوب، در برازجان شورایی تشکیل دادند [۱۵]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج۱، ص۸۲، تهران ۱۳۱۲ ش.
که در آن پس از خواندن نامه های مجاهدان و مخالفان، رهنمودهای لازم را می‌دادند و از خانهای منطقه می‌خواستند تا رئیس علی را در جنگ یاری دهند. [۱۶]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج۱، ص۸۲-۸۳، تهران ۱۳۱۲ ش.
نخستین کسی که به در خواست آن‌ها پاسخ مثبت داد، شیخ حسین چاه کوتاهی بود. [۱۷]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج۱، ص۸۳، تهران ۱۳۱۲ ش.
در پی کوششهای برازجانی برای کمک به نهضت جنوب و به دلیل اهمیت او در منطقه، کاکس، وابسته نظامی انگلیس در بوشهر، طی نامه ای از او باز خواست کرد، اما شیخ با استناد به فتوای علمای نجف، به کاکس پاسخ داد [۱۸]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج۱، ص۸۴-۸۸، تهران ۱۳۱۲ ش.
[۱۹]
مهدیقلی هدایت، خاطرات و خطرات، ج۱، ص۲۷۳- ۲۷۴، تهرانی ۱۳۶۳ ش.
و رئیس علی نیز در تأیید آن، نامه ای مفصل و ستایش آمیز برایش فرستاد. [۲۰]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج۱، ص۱۲۱، پانویس، تهران ۱۳۱۲ ش.
۵ - نامه رئیس علی دلواری به شیرازدر اثنای جنگ جنوب، رئیس علی دلواری کشته شد، و برازجانی در نامه تسلیتی که به شیراز فرستاد، از آیت الله میرزا ابراهیم، برای فرزند رئیس علی تقاضای سمت افتخاری کرد و میرزا ابراهیم به لقب بهادرالسلطان داد. [۲۱]
احمد اخگر، زندگی من در طول هفتاد سال تاریخ معاصر ایران، ج۱، ص۱۵۷ـ ۱۵۸، تهران ۱۳۶۶ ش.
مبارزه جنوب همچنان ادامه یافت تا آن‌که انگلیسیها در ۱۳۳۵/۱۹۱۷ بر برازجان مسلط شدند. [۲۲]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج۱، ص۴۶، پانویس، تهران ۱۳۱۲ ش.
پس از پایان جنگ، برازجانی به زادگاه خود بازگشت [۲۳]
مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴ هجری، ج۱، ص۶، تهران ۱۳۵۷ ش.
[۲۴]
مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴ هجری، ج۱، ص۲۳۱، تهران ۱۳۵۷ ش.
و غضنفرالسلطنه، خان برازجان، نیز که در کوههای اطراف برازجان به سر می‌برد، با گرفتن تأمین به آن شهر رفت. [۲۵]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج۱، ص۴۵، پانویس، تهران ۱۳۱۲ ش.
[۲۶]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، ج۱، ص۴۶، پانویس، فارس و جنگ بین الملل، تهران ۱۳۱۲ ش.
اما به خاطر حکومت مرکزی میان آن دو اختلافاتی بروز کرد. [۲۷]
علیمراد فراشبندی، جنوب ایران در مبارزات ضد استعماری، ج۱، ص۹۴، تهران ۱۳۶۵ ش.
۶ - برازجانی در ۱۳۰۷ شدر ۱۳۰۷ ش که غضنفرالسلطنه به بوشهر احضار و بازداشت شد، اقوام غضنفرالسلطنه برازجانی را عامل بازداشت می‌دانستند، و پس از بازگشت او به عنوان حاکم برازجان، به خانه برازجانی حمله کردند تا او را به قتل برسانند. در این حمله، شیخ جان سالم به در برد، اما خانه اش غارت شد. [۲۸]
علیمراد فراشبندی، جنوب ایران در مبارزات ضد استعماری، ج۱، ص۹۵-۹۷، تهران ۱۳۶۵ ش.
در ۱۳۰۸ ش غضنفرالسلطنه، بر حکومت مرکزی طغیان کرد [۲۹]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج۱، ص۴۶، پانویس، تهران ۱۳۱۲ ش.
و از پرداخت مالیات بیش‌تر به دولت سرباز زد. [۳۰]
علیمراد فراشبندی، جنوب ایران در مبارزات ضد استعماری، ج۱، ص۱۰۹، تهران ۱۳۶۵ ش.
برازجانی در این حرکت با او همراهی نکرد تا آن‌که قوای دولتی، غضنفرالسلطنه را به قتل رساندند. [۳۱]
محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج۱، ص۴۶، پانویس، تهران ۱۳۱۲ ش.
۷ - اواخر عمر برازجانیبرازجانی اواخر عمر خود را در تهران به سر برد و در هفتاد سالگی درگذشت و در امامزاده عبدالله به خاک سپرده شد [۳۲]
محمد حسن نبوی، «نقش روحانیون در قیام ضد استعماری مردم جنوب ایران» در مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت هشتادمین سال شهادت رئیس علی دلواری، ج۱، ص۲۵۸، بوشهر ۱۳۷۳ ش.
۸ - فهرست منابع(۱) احمد اخگر، زندگی من در طول هفتاد سال تاریخ معاصر ایران، ج ۱، تهران ۱۳۶۶ ش. (۲) مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و۱۳و۱۴ هجری، تهران ۱۳۵۷ ش. (۳) کاوه بیات، ویرایشگر، ایران و جنگ جهانی اوّل، تهرانی ۱۳۶۹ ش. (۴) محمد حسین رکن زاده آدمیت، فارس و جنگ بین الملل، ج ۱، تهران ۱۳۱۲ ش. (۵) احمد علی سپهر، ایران در جنگ بزرگ: ۱۹۱۸-۱۹۱۴، تهران ۱۳۳۶ ش. (۶) فلوریدا سفیری، پلیس جنوب ایران: اس پی آر، ترجمه منصوره اتحادیه (نظام مافی) و منصور جعفری فشارکی (رفیعی)، تهران ۱۳۶۴ ش. (۷) علیمراد فراشبندی، جنوب ایران در مبارزات ضد استعماری، تهران ۱۳۶۵ ش. (۸) جیمز فردریک مابرلی، عملیات در ایران: جنگ اول ۱۹۱۴ـ۱۹۱۸، ترجمه کاوه بیات، تهران ۱۳۶۹ ش. (۹) محمد حسن نبوی، «نقش روحانیون در قیام ضد استعماری مردم جنوب ایران» در مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت هشتادمین سال شهادت رئیس علی دلواری، بوشهر ۱۳۷۳ ش. (۱۰) مهدیقلی هدایت، خاطرات و خطرات، تهرانی ۱۳۶۳ ش. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «شیخ‌محمدحسین برازجانی»، شماره۸۶۳. رده‌های این صفحه : تراجم | مبارزان علیه استعمار
|